Psychoterapia, jak wybrać odpowiedni nurt i specjalistę?
- Aleksandra Górecka
- 10 mar
- 8 minut(y) czytania
Jak wybrać psychoterapeutę?
W ostatnim czasie psychoterapia stała się bardziej znaną i dostępną formą leczenia. W internecie znajdziemy wielu terapeutów, wybór jest ogromny. Zawód psychoterapeuty w Polsce nie jest jeszcze uregulowany prawnie, w związku z tym istnieją osoby posługujące się tym tytułem, mimo braku odpowiednich kwalifikacji. Dlatego przy wyborze specjalisty warto wiedzieć na co zwrócić uwagę.
Psychoterapeuta to osoba z wyższym wykształceniem (najczęściej psychologia, pedagogika, medycyna lub pokrewne kierunki), która ukończyła bądź jest w trakcie kilkuletniego podyplomowego Szkolenia Psychoterapeutycznego. Wybierając absolwenta szkoły rekomendowanej przez takie Organizacje jak Polskie Towarzystwo Psychologiczne bądź Polskie Towarzystwo Psychiatryczne mamy pewność posiadanych kompetencji.
Ponadto ważne jest, aby dowiedzieć się czy psychoterapeuta poddaje swoją pracę regularnej superwizji, która ma na celu omawianie procesu terapeutycznego oraz nadzór nad jego przebiegiem. Terapeuta może, lecz nie jest to konieczne posiadać Certyfikat Psychoterapeuty bądź Superwizora Psychoterapii.
W wyborze mogą pomóc zaufani specjaliści, tacy jak lekarz czy psycholog, którzy posiadają wiedzę na temat sposobu i efektów pracy danego psychoterapeuty.
Pozostaje też kwestia indywidualnych preferencji.
Który z nurtów psychoterapii jest najbliższy moim przekonaniom?
Jaki wskazany jest w przypadku dolegliwości, z którymi się zgłaszam?
Czy wolę terapeutę płci żeńskiej czy męskiej?
Starszego czy młodszego?
Przyjmującego w prywatnym gabinecie czy w ramach umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia?
Te zagadnienia także zasługują na uwagę.
Kiedy wybrać psychoterapię indywidualną, grupową, par lub rodzin?
Wybór odpowiedniej formy psychoterapii powinien być uzależniony od charakteru problemów z jakimi się zmagamy.
Psychoterapia indywidualna jest zalecana osobom, które chcą pracować nad swoimi emocjami, myślami i schematami zachowań – szczególnie w przypadku depresji, zaburzeń lękowych, traumy czy kryzysów życiowych.
Terapia grupowa stanowi skuteczne wsparcie dla osób zmagających się z poczuciem izolacji, trudnościami w relacjach, zaburzeniami osobowości lub uzależnieniami.
Psychoterapia par jest rekomendowana w sytuacjach konfliktowych, problemach z komunikacją, kryzysach związku czy trudnościach w sferze intymnej, pomagając w odbudowie więzi i lepszym zrozumieniu potrzeb partnerów.
Terapia rodzinna okazuje się niezbędna, gdy problemy dotyczą całej rodziny – może być pomocna w rozwiązywaniu konfliktów międzypokoleniowych, trudnościach wychowawczych czy w sytuacji, gdy jeden z członków rodziny zmaga się z chorobą psychiczną.
Nurty psychoterapii
Psychoterapia opiera się na różnych nurtach teoretycznych, które wpływają na sposób pracy terapeuty i metody stosowane w procesie leczenia. Każdy nurt ma swoją unikalną filozofię i techniki, które pomagają w zrozumieniu oraz przepracowaniu problemów emocjonalnych, myślowych i behawioralnych. Poniżej przedstawię najważniejsze kierunki psychoterapii oraz ich zastosowanie w praktyce klinicznej.
Psychoterapia psychodynamiczna
Psychoterapia psychodynamiczna jest jednym z najstarszych i najbardziej klasycznych nurtów psychoterapii, wywodzącym się z psychoanalizy Zygmunta Freuda.
Głównym z założeń tego nurtu jest istnienie nieświadomości, w której zawierają się ukryte pragnienia, popędy, fantazje, emocje oraz konflikty, mające wpływ na funkcjonowanie człowieka. Nieświadomość determinuje wzorce wchodzenia w relacje interpersonalne, sposób interpretacji rzeczywistości oraz reakcje w sytuacjach społecznych.
W psychoterapii psychodynamicznej kluczową rolę odrywa relacja terapeutyczna, na której opiera się cały jej proces. Powinna ona się cechować szczerością oraz zaufaniem, tak aby pacjent mógł w swobodny sposób dzielić się z terapeutą swoimi myślami, skojarzeniami oraz fantazjami.
Terapeuta niejako "odczytuje" nieświadome procesy towarzyszące pacjentowi tworząc hipotezy oraz interpretacje pomagające lepiej rozumieć swoje uczucia, zachowania oraz sposoby przeżywania.
Techniki stosowane w terapii psychodynamicznej
Wolne skojarzenia
Pacjent swobodnie mówi o swoich myślach i uczuciach, co pozwala ujawnić ukryte konflikty.
Analiza marzeń sennych
Sny są postrzegane jako droga do nieświadomości i mogą dostarczać cennych wskazówek dotyczących wewnętrznych konfliktów.
Analiza mechanizmów obronnych
Terapeuta pomaga pacjentowi rozpoznać, jak unika trudnych emocji poprzez nieświadome mechanizmy, np. zaprzeczanie, intelektualizację czy przemieszczenie.
Praca z przeniesieniem
Pacjent może projektować swoje wcześniejsze doświadczenia na terapeutę – analizowanie tego procesu pomaga zrozumieć wzorce relacyjne pacjenta.
Eksploracja wczesnych doświadczeń
Pacjent bada swoje dzieciństwo i relacje rodzinne, aby lepiej zrozumieć źródło swoich problemów.
Wskazania do jej podjęcia obejmują zaburzenia lękowe, dolegliwości psychosomatyczne, zaburzenia depresyjne, zaburzenia osobowości, zaburzenia odżywiania oraz zaburzenia na tle seksualnym. Z tej formy terapii skorzystają osoby mające trudności w życiu zawodowym, w relacjach interpersonalnych, partnerskich, doświadczające poczucia braku satysfakcji z życia, braku kontroli nad swoim zachowaniem, emocjami oraz mające problemy z rozumieniem swoich uczuć.
Spotkania odbywają się od 1-2 razy w tygodniu, trwają średnio 50 minut. Ważna jest ich systematyczność. Czas trwania terapii jest ustalany indywidualnie, wynosi od kilku miesięcy do kilku lat.
Zalety terapii psychodynamicznej:
Pomaga w głębokim zrozumieniu siebie
Przynosi trwałe efekty
Analizuje źródło problemów, nie tylko objawy
Skuteczna w zaburzeniach osobowości i chronicznych problemach emocjonalnych
Poprawia jakość relacji interpersonalnych
Wady:
Może trwać długo – nie jest to terapia „szybkiej zmiany”.
Może być kosztowna – ponieważ wymaga długoterminowego zaangażowania.
Badania naukowe:
📌 Shedler, J. (2010). The efficacy of psychodynamic psychotherapy. American Psychologist, 65(2), 98-109.
📌 Leichsenring, F., & Rabung, S. (2008). Effectiveness of long-term psychodynamic psychotherapy: A meta-analysis. JAMA, 300(13), 1551-1565.
Psychoterapia behawioralno- poznawcza (CBT)
Jej podstawą są koncepcje związane z teorią warunkowania oraz uczenia się. Zakłada się, że myśli i uczucia są ściśle powiązane z doznaniami fizycznymi oraz zachowaniem. W tym podejściu reakcje na wydarzenia w życiu zależą od przekonań i wyuczonych wzorców postępowania mających charakter nawyków. Niepożądane zachowania powstają w wyniku ich nauczenia się oraz utrwalenia, w związku z tym można je zmieniać poprzez ich oduczenie oraz zastąpienie zachowaniami prawidłowymi.
Podczas sesji terapeuta wraz z pacjentem skupiają się na rozłożeniu problemów na czynniki pierwsze, takie jak myśli, odczucia i zachowania, następnie na nauczeniu się konkretnych technik, mających na celu ich zmianę. Ważne jest zaangażowanie pacjenta polegające na wprowadzaniu zalecanych metod w życiu codziennym.
Techniki stosowane w CBT
Restrukturyzacja poznawcza
Polega na identyfikacji i zmianie irracjonalnych, negatywnych myśli (np. "Jestem do niczego").
Terapeuta pomaga pacjentowi dostrzec alternatywne sposoby myślenia.
Ekspozycja na lękowe sytuacje
Wykorzystywana w leczeniu fobii i zaburzeń lękowych.
Pacjent stopniowo konfrontuje się z sytuacjami, które wywołują lęk, aż przestaje je odczuwać.
Stopniowe podejście do problemu (stopniowana aktywizacja)
Stosowane w leczeniu depresji – pacjent stopniowo podejmuje aktywności, które przynoszą mu radość.
Trening umiejętności społecznych
Pomaga osobom z problemami interpersonalnymi poprawić sposób komunikacji.
Techniki relaksacyjne i uważność (mindfulness)
Wspomagają radzenie sobie ze stresem i negatywnymi emocjami.
Terapia behawioralno - poznawcza jest skuteczną metodą leczenia w przypadku zaburzeń lękowych, napadów paniki, fobii, zaburzeń depresyjnych, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, zaburzeń odżywiania, zaburzeń snu, nadużywania alkoholu.
Sesje odbywają się zwykle raz w tygodniu, trwają od 30 do 60 minut. Całość terapii obejmuje od pięciu do dwudziestu spotkań.
Zalety terapii CBT:
Oparta na dowodach naukowych
Skuteczna w wielu zaburzeniach
Szybkie efekty w porównaniu do innych form terapii
Nauka praktycznych strategii radzenia sobie
Wady:
Wymaga aktywnego zaangażowania pacjenta.
Nie zawsze sprawdza się w głębokich problemach osobowościowych – wtedy lepsza może być terapia psychodynamiczna.
Badania naukowe:
📌 Butler, A. C., Chapman, J. E., Forman, E. M., & Beck, A. T. (2006). The empirical status of cognitive-behavioral therapy: A review of meta-analyses. Clinical Psychology Review, 26(1), 17-31.
📌 Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J., Sawyer, A. T., & Fang, A. (2012). The efficacy of cognitive behavioral therapy: A review of meta-analyses. Cognitive Therapy and Research, 36(5), 427-440.
CBT nie jest jednorodnym nurtem – przez lata rozwinęło się wiele jej form, dostosowanych do różnych problemów i grup pacjentów. Wśród nich wyróżniamy między innymi terapię dialektyczno-behawioralną (DBT) dla osób z problemami w regulacji emocji, terapię akceptacji i zaangażowania (ACT) skupioną na uważności oraz terapię schematów, koncentrującą się na głęboko zakorzenionych przekonaniach. Każda z tych form opiera się na zasadach CBT, ale wykorzystuje specyficzne techniki i podejścia, aby jak najlepiej odpowiadać na potrzeby pacjentów.
Psychoterapia dialektyczno-behawioralna (DBT – Dialectical Behavior Therapy)
Łączy elementy CBT z akceptacją i regulacją emocji.
Stosowana szczególnie u osób z trudnościami w kontroli impulsów.
Obejmuje naukę umiejętności interpersonalnych, uważności i radzenia sobie z kryzysami.
Wskazania:
Zaburzenie osobowości borderline
Samouszkodzenia i myśli samobójcze
Uzależnienia
Zaburzenia odżywiania
Terapia akceptacji i zaangażowania (ACT – Acceptance and Commitment Therapy)
ACT to nowoczesna forma CBT, która skupia się nie na zmianie myśli, ale na akceptacji trudnych emocji i działaniu zgodnym z wartościami pacjenta.
Jest skuteczna w redukcji objawów depresyjnych i lękowych oraz u pacjentów doświadczających przewlekłego bólu i stresu.
Techniki:
Ćwiczenia uważności (mindfulness)
Praca nad wartościami
Defuzja poznawcza (oddzielanie myśli od tożsamości)
Terapia schematów
Rozszerzona forma CBT, opracowana przez Jeffreya Younga, szczególnie skuteczna w leczeniu głęboko zakorzenionych trudności emocjonalnych. Łączy CBT z terapią psychodynamiczną i elementami terapii gestalt.
Techniki:
Identyfikacja „pułapek życiowych” (np. odrzucenie, brak autonomii)
Praca nad emocjami i traumami z dzieciństwa
Uczenie się nowych, zdrowych schematów funkcjonowania
Terapia poznawczo-behawioralna skoncentrowana na traumie (TF-CBT – Trauma-Focused Cognitive Behavioral Therapy)
Specjalna odmiana CBT przeznaczona dla osób z doświadczeniami traumy oraz PTSD (np. ofiary przemocy, katastrof). Łączy techniki klasycznej CBT z metodami przetwarzania traumatycznych wspomnień.
Główne metody:
Stopniowa ekspozycja na trudne wspomnienia
Techniki relaksacyjne
Praca nad przekonaniami dotyczącymi traumy
Psychoterapia systemowa
Psychoterapia systemowa swoje korzenie ma w psychoterapii rodzin, skupia się ona głównie na relacjach interpersonalnych pacjenta: małżeńskich, towarzyskich i zawodowych.
Człowiek, będący elementem różnych systemów np. rodziny lub grupy znajomych, wchodzi w interakcje, wzajemne oddziaływania, co bezpośrednio przekłada się na funkcjonowanie jednostki. Zakłada się, że relacje rodzinne mają rozstrzygający wpływ na emocjonalny rozwój człowieka.
Podejście systemowe wywodzi się z terapii rodzinnej i rozwijało się od lat 50. XX wieku dzięki pracom takich badaczy jak Murray Bowen, Salvador Minuchin czy Virginia Satir.
Główne założenia psychoterapii systemowej
Jednostka jest częścią systemu – Problemy jednostki nie są rozpatrywane w izolacji, lecz w kontekście jej relacji z innymi.
Zmiana w jednym elemencie wpływa na cały system – Jeśli jedna osoba w rodzinie zaczyna zmieniać swoje zachowanie, zmienia się cała dynamika systemu.
Problemy mają funkcję w systemie – Niektóre zachowania problemowe mogą pełnić rolę stabilizującą, np. objawy depresji jednego członka rodziny mogą być reakcją na konflikty w związku rodziców.
Komunikacja i role w systemie – Kluczową rolę odgrywa sposób komunikacji między członkami systemu oraz ich wzajemne role.
Psychoterapia systemowa znajduje zastosowanie w leczeniu różnych problemów, szczególnie tam, gdzie istotną rolę odgrywają relacje i dynamika rodzinna.
Problemy rodzinne i wychowawcze (konflikty, trudności w komunikacji, rozwody)
Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci i młodzieży
Problemy małżeńskie i partnerskie
Zaburzenia odżywiania (np. anoreksja, gdzie rodzina pełni kluczową rolę w procesie leczenia)
Uzależnienia (alkoholizm, narkomania – terapia angażuje całą rodzinę)
Choroby psychosomatyczne (gdy objawy mogą mieć związek z relacjami w rodzinie)
Praca z traumą rodzinną i przemocą domową
Może być prowadzona w formie terapii indywidualnej, okresowo włączając do terapii bliskie pacjentowi osoby, terapii par bądź rodzin. Skupia się na dokonywaniu zmian w systemach (np. rodzinnym), a nie w konkretnej osobie.
Terapia systemowa może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, w zależności od złożoności problemu, częstotliwość spotkań jest umawiana indywidualnie.
Zalety terapii systemowej
Skuteczna w pracy z rodzinami i parami – Pomaga w rozwiązywaniu konfliktów i poprawie komunikacji.
Holistyczne podejście – Leczy nie tylko jednostkę, ale cały system, w którym funkcjonuje.
Możliwość zmiany wzorców rodzinnych – Umożliwia przerwanie destrukcyjnych schematów przekazywanych z pokolenia na pokolenie.
Dobrze sprawdza się w pracy z dziećmi i młodzieżą – Ponieważ koncentruje się na kontekście rodzinnym, pomaga skutecznie rozwiązywać problemy dzieci i nastolatków.
Wady:
Trudność w zaangażowaniu całego systemu. Często jedna osoba chce wprowadzić zmiany, ale inni członkowie rodziny mogą odmawiać udziału lub nie widzieć potrzeby terapii.
Skupienie się na systemie zamiast na jednostce. Terapia systemowa koncentruje się na relacjach, co czasami może pomijać indywidualne trudności pacjenta, takie jak depresja czy trauma.
Wyższe koszty w związku z udziałem większej ilości osób.
Psychoterapia humanistyczno-egzystencjalna
Ten nurt psychoterapii skupia się na człowieku jako indywidualnej jednostce. Zaburzenia rozpatrywane są jako deficyty rozwoju osobowości spowodowane brakiem zaspokojenia podstawowych potrzeb psychicznych człowieka takich jak miłość, bezpieczeństwo, poczucie przynależności, autonomii oraz realizacji w ważnych dla danej osoby sferach.
Podczas sesji terapeuta skupia się na eksplorowaniu uczuć towarzyszącym klientowi "tu i teraz", bez analizowania wydarzeń z przeszłości, które mogłyby mieć wpływ na obecne funkcjonowanie. Koncentruje się na zbudowaniu przyjaznej atmosfery, pełnej zaufania, empatii oraz wsparcia, co ma na celu przeżycie nowych, "naprawczych" doświadczeń emocjonalnych oraz zachęcenie do refleksji nad życiowymi wyborami i systemem wartości klienta.
Psychoterapia humanistyczno-egzystencjalna to podejście, które pomaga ludziom odnaleźć sens, autentyczność i pełnię życia. Opiera się na akceptacji, odpowiedzialności i świadomym przeżywaniu teraźniejszości. Jest szczególnie skuteczna dla osób przeżywających kryzysy egzystencjalne, poszukujących głębszego sensu i chcących lepiej zrozumieć siebie. Wskazana jest ponadto dla osób z niskim poczuciem własnej wartości, poczuciem bycia "niekompletnymi", poszukującym wsparcia w trudnych sytuacjach życiowych.
Częstotliwość spotkań oraz długość trwania terapii ustala się indywidualnie.
Zalety:
Holistyczne podejście – uwzględnia zarówno emocje, myśli, jak i wartości pacjenta.
Pomaga w odkryciu sensu i celu w życiu – szczególnie w kryzysach egzystencjalnych.
Sprzyja autentyczności i samoakceptacji – pozwala na głębsze zrozumienie siebie.
Wady:
Mało badań naukowych potwierdzających skuteczność
Terapia wsparciowa, może być niewystarczająca dla pacjentów zmagających się z zaburzeniami psychicznymi np. depresją, PTSD, zaburzeniami osobowości.
Wybór psychoterapeuty i odpowiedniego nurtu terapii to ważna decyzja, ale nie musi być trudna. Warto zwrócić uwagę na kwalifikacje specjalisty, a także zastanowić się, jakie podejście najlepiej do nas pasuje. Każda metoda ma swoje zalety, więc kluczowe jest znalezienie takiej, w której będziemy czuć się komfortowo. Niezależnie od tego, którą ścieżkę wybierzesz, już sama decyzja o rozpoczęciu terapii to duży krok w stronę lepszego samopoczucia i głębszego zrozumienia siebie!